Men boast nèt ganau benn as de earstn lait za stea’ en Bersntol kemmen sai’. S pariart as um en 1300 gruppn va pauern hom u’pfònk za plaim en doi lònt um en de Bersn. De mearestn sai’ kemmen van Tirol ont van Bayern, de hom a taitscha sproch klòfft ont de sai’ finz do kemmen ver za suachen grunt za veròrbetn: ver dòs sai’ sa kemmen gahoasn ròncadori, van latainesch runcare as billt song haun, auprèchen.

De Roncadori sai’ lai gòngen za stea’ af de tschenket sait van tol, bou as Garait, Vlarotz, Oachlait, Walzurg ont Valisn augòngen sai’. Af de garèchte sait sai’ sa lai en Palai aribart. Vour sei s tol ont de pèrng sai’ lai en summer praucht kemmen ont bea’ne familie hom do òlbe galep.

Um en 1400 ist de nai òrbet van knòppn u’pfònk (Knappen af taitsch) as va Bomen ont Tirol kemmen sai’ ont as en de gruam van Bersntol an bèrtegen schrai’ tsechen hom. De Gruab va Hardimbl en Palai ist oa’na van sèlln mear praucht gaben ont men mut sa pasuachen.

De zboa gruppn va lait hom se nia zòmmgaleik, de hom se bea’ne tsechen ont kennt ont de hom za straitn aa gahòp. Der problem van straitn sai’ vilvert de guata van lònt gaben. Abia s holz, as de knòppn iberpraucht hom en an nèt kontrolliaretn vurm, asou za trong la’n. Oder abia s bòsser, as tschbaist kemmen ist bail de òrbet van putzn de minerai. Benn as de òrbet van gruam garift gaben ist um en 1600 de knòppn sai’ zaruck en sai’na lender gòngen ont de òrbet as enviregòngen ist ist de sèll van pauern gaben. En binter va mear ist enviretrong kemmen de òrbet van hòndln va steffer ont ònderst, as de mander gatu’ hom en a toal taitscha lender ont dòra sai’ sa zaruck benn as de schea’ jorzait u’pfònk ist ont men hòt bider en de acker òrbetn gamecht. An karakter van Bersntol ist gabiss de selbstendeket en de birtschòft, as de kontaktn petn auset grenzt hòt ont as gaholven hòt za pahòltn praich ont tròchtn va de doi gamoa’schòft.